Yazar: Özcan Dursun
Koenig Ailesinin Rusya’dan Bonn’a Göç Edişi
Bu yazıda sizlere zoolog Alexander Koenig ve Almanya-Bonn’da kurmuş kurmuş olduğu Alexander Koenig Müzesi hakkında bilgi vereceğim. Yazı genel olarak bilimin hangi sınıfsal koşullarda gelişebildiği, dönemin mevcut siyasal ve ekonomik koşulların bilimin gelişmesinde nasıl etki edebileceğini bir zooloğun hayatı üzerinden anlatmaya çalışacağım. (Konu ile ilgili YouTube kanalımızda bir video da bulunmaktadır.)
Tüccar bir babanın çocuğu olan Alexander Ferdinad Koenig, 1858 yılında Rusya’nın en önemli kültürel merkezlerinden biri olan St Petersburg kentinde beş erkek çocuğun üçüncüsü olarak dünyaya gelir. Babası Leopold (1821-1903) dönemin teknik yenilikleri hızla benimseyerek şeker kaynatıcılığından Çarlık Rusya’nın hâkim şeker üreticisi konumuna yükselir. Annesi Caroline ise bir hastalıktan mustariptir, ılıman iklimin sağlığına iyi geleceğini düşünen aile, daha ılıman bir iklime sahip olan Bonn’a taşınır. Ren Nehri kıyısında genişçe bahçesi olan bir villa satın alırlar. Ren Nehri ve çevresi, küçük Alexander’ın doğa tarihine olan merakı için oldukça çeşitli faaliyet alanı sunuyordu.
Almanya’nın Politik Durumu
Alexander henüz 13 yaşlarındayken, Almanya tarihinin en önemli şahsiyetlerinden biri olan Bismarck Danimarka, Avusturya ve Fransa ile yapılan savaşlarının ardından 1871 yılında Almanya İmparatorluğu’nun kurulduğunu tüm dünyaya ilan edecektir. Böylece Bismarc, ünlü “kan ve demir” politikası ile güçlü bir Prusya’nın, dolayısıyla birleşik Almanya’nın temellerini atmış olacaktı.
İşte, böylesi bir tarihsel sürecin içerisindeki Koenig, zoolojiyle ilgili olan araştırmalarını gerçekleştirmeye başlayacaktı.
Zooloji ile İlgili Araştırmaların Başlaması
Doğa Tarihine olan ilgisi çocukluğunda çeşitli örnekleri toplamasıyla başlayan Koenig; Berlin, Marburg gibi çeşitli üniversitelerde de zoolojiyle ilgili eğitimler alarak bilgisine bilgi katar. 1884 yılında ‘’Mallophage Faunasına Bir Katkı’’ adlı teziyle doktorasını alır. 1884 yılı aynı zamanda Margarethe Westphal ile evleneceği tarihtir.
Almanya’nın Kısa Siyasal Tarihinden Bahsedelim
Babasının ekonomik başarısı, Alexander Koenig’in herhangi bir işte çalışmadan, özel akademisyen olarak çeşitli araştırma gezileri yapmasına olanak verir. “Koenig’in bu gezileri yapabilmesi sadece onun ekonomik olarak güçlü olmasından dolayı değil vatandaşı olduğu ülkenin siyasal ve ekonomik açıdan gittikçe güçlenmesinden dolayıdır.” Almanya, siyasal birliğini tamamlamasından sonra uluslararası sahnede daha fazla boy göstermeye başlayacaktır.
Tam bu noktada Koenig’in doktorasını bitirdiği yılda gerçekleştirilmeye başlanan bir konferanstan bahsetmek istiyorum: Bahsedelim ki, Koenig’in yaşadığı dönemi daha iyi anlayalım.
Berlin Konferansı
1884-1885 yılları arasında gerçekleştirilen Berlin Konferansı’na İngiltere, Fransa, Almanya, İtalya, Rusya, İspanya, ABD, Belçika ve Osmanlı İmparatorluğu gibi toplamda 14 devlet katılır. Osmanlı, bu konferansa özel olarak davet edilmez ancak kendi çabaları ve ısrarı ile bu toplantıya katılacaktır. Avrupa siyasetinde daha aktif olmayı isteyen Almanya, Otto von Bismarck’ın başkanlığında bu konferansa öncülük eder. Gittikçe sanayisi büyüyen ve dışa açılmayı hedefleyen Almanya’nın dış politikası Bismarc döneminde denizaşırı kolonyalist bir anlayışla şekillenecektir ve bu dönemde Afrika, önemli bir sömürge alanı olarak değerlendirilecektir.
Bu konferansın amacı Afrika’nın nasıl ve kimler tarafından sömürgeleştirdiğine karar verileceğidir. 1870’li yıllara gelindiğinde Afrika’da sömürgecilik yayılması, kaşiflerin gezilerine dayanır. Kaşiflerin keşfettikleri geniş araziler, adına çalıştıkları tarafından finanse edildikleri hükümete ait sayılır. Bu durumu, kendi sömürge bölgeleri açısından tehdit olarak algılayan Portekiz, sömürge yayılmacılığının kurallara bağlanmasını ister. Konferansın sonunda, herhangi bir bölge üzerinde hak iddia edebilmenin, o bölgede askeri bir hakimiyet (işgal) kurmaya dayandırmasıdır. Kendi aralarında centilmence yapılan bu konferans, sömürgeci yönetimlerin dünyanın değişik bölgelerini hızla işgal etmenin önünü açar.
Koenig’in Afrika ve farklı bölgelerde yürütmüş olduğu bilimsel çalışmalar aynı zamanda Almanya’nın özellikle Afrika’daki sömürge çalışmalarının olduğu bir döneme denk gelmesi herhalde tesadüfi olmayacaktır.
Zooloji ile İlgili Geziler Başlıyor
1888-89 yılları arasında Madeire ve Kanarya Adalarına peşi sıra ise Batı ve Kuzey Afrika’ya iddialı keşif gezileri yapacaktır. 1897’den itibaren Nil Ülkeleri ve Sina’ya bazen trenle, bazen nehir teknesi ile bazen de kervanlar ile çeşitli yolcuklar gerçekleştirir.
1905 yılında deniz kuşlarına olan ilgisinden dolayı, Kuzey Kutbu’nun Spitzbergen bölgesine ve eşi ile gittiği Afrika’ya olan keşif gezilerini finanse eder. Ayrıca, altı ayrı vesileyle Nil’e gider. 1910-1913 yılları arasında Sudan’a yapılan iki büyük araştırma gezisinde nehir vapuruyla gerçekleştirir. (Sudan’da yer alan Kordofon’a gider ve burada ekibiyle birlikte çok sayıda kuş ve büyük memeli toplar. Oradan getirdiği iki zürafa bugün halen müzede sergilenmektedir.) Görmek isteyenler için oldukça merak uyandırıcıdır.
Eşinin Doğum Gününde Müze Açılıyor
Şeker tüccarı olan babası Leopold, Koenig’in gezilerini gerçekleştirmesi ve bir müze binasının yapılması için finansal anlamda destek sağlar. Parasal anlamda sorun yaşamayan Koenig, sahip olduğu koleksiyonlar ile eşinin doğum günü olan 3 Eylül 1912 yılında Bonn’da Koenig Müzesi’nin kuruluşunu gerçekleştirir.
(Dönemim ruhunu anlamamız açısından sizlere başka bir tarihsel anekdottan bahsetmek istiyorum. 1873 yılında Heinrich Schliemann, Troya olarak düşündüğü Çanakkale-Hisarlık’ta yaptığı kazılarda bulduğu bazı altın objeleri karısı Sophia’ya taktırarak çeşitli fotoğraflar çekip paylaşmıştı. Bunun üzerine Osmanlı bu durumdan haberdar olmuş ve duruma derhal müdahale etmeye çalışmıştır.)
Birinci Dünya Savaşı ve Sonrasında Bolşeviklerin İktidara Gelmesi
1914 yılına gelindiğinde ise ülke genelinde yaşanan enflasyon nedeniyle Koenig tüm servetini kaybeder.Tekrardan müzeye dönecek olursak, Müze binasının tasarımı Gustav Holland’a aittir. Müzenin inşaatı 1914 yılında 1. Dünya Savaşı’nın patlak vermesi sebebi ile durur. 1917 yılına gelindiğinde ise Rusya’da devrim olur ve Bolşevikler iktidara gelir. Böylece Koenig ve ailesinin Rusya’daki tüm eski mal varlıklarına el konur. Müze binası belli bir süre bir askeri hastane için lojman olarak kullanılır bu süreç içerisinde koleksiyonlar bodrum katta muhafaza edilir.
Nazilerin İktidarında Zooloji Müzesi
Alexander Koenig, 1929 yılında müzeyi ve özel koleksiyonunu Alman Hükümeti’ne bağışlar. Müze, Koenig’in 1934 yılında Alman imparatorluğu ile yaptığı temasların sonunda 1934 yılında yeniden açılır. İlginçtir ki, aynı yıl Almanya’da Cumhurbaşkanlığı ve Şansölyelik makamlarının tüm yetkilerinin Führer ve Şansölye Adolf Hitler’de birleştiği tarihtir. Maalesef, Koenig’in doğrudan Hitler ile görüşüp görüşmediğine veya Nazi Partisi ile herhangi bir bağlantı olup olmadığına dair bir bilgiye ulaşamadık.
İkinci Dünya Savaşı Bitmeden A.F. Koenig Ölür
Bu dönemde Koenig’e çeşitli onur ödülleri verilir ve 1940 yılına gelindiğinde yaşadığı malikanede hayatını kaybeder. Hayatını kaybettiği bu yılda Almanya Batı Avrupa’yı işgal edecektir.
Müze Binası Meclis Binası Olarak Kullanılır
İkinci Dünya Savaşı sürecinde büyük ölçüde sağlam kalmayı başaran müze binası 1 Eylül 1948 yılında Parlemento Konseyi’nin açılış oturumu için kullanılır. (İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra müzenin güzel cam çatılı büyük sergi salonu, Bonn’da bulunan yeterince büyük ve temsili tek toplantı salonudur. Bu nedenle Parlamento Konseyi’nin açılış oturumu burada yapılır. Bu konsey, 23 Mayıs 1949’da resmen ilan edilen Federal Almanya Cumhuriyeti’nin yeni Anayasası hazırlanır. Bu nedenle müze Federal Almanya Cumhuriyeti’nin doğduğu yer olarak da bilinir.
Anayasa yazarlarından anaysa hukukçusu Carlo Schmid, 1 Eylül 1948’de Alexander Koenig Zooloji Müzesi’nde gerçekleştirilen törenle ilgili anılarında, “Büyük bir ulusun tarihinde yeni bir sayfa açması gereken bir devlet töreni daha önce hiç bu kadar tuhaf bir ortamda yapılmamıştı” “Devasa taş bloklardan oluşan bu yapının ana salonunda, üzerimizde federal eyaletlerin bayrakları, etrafımızda dünyanın dört bir köşesinden gelen tahnit edilmiş hayvanlar, bu egzotik vahşi yaşam manzarasında kendimizi biraz yersiz hissederek duruyorduk. Diye yazmıştı.
Törenin yapıldığı yer doğal tarih müzesinin avlusuydu. Ancak etkinliğin arşiv fotoğrafları, ortamın Schmid’in iddia ettiği kadar “dünyevi” olmadığını ortaya koyuyor. Ağır perdeler sayesinde hayvan “katılımcılar” gözlerden gizlenmişti ve insan katılımcıların görebildiği tek hayvan üst kattaki cam vitrinlerde bulunan bir avuç kuştu. Ancak Schmid’in ortamı tuhaf olarak nitelendirmesi oldukça yerindeydi.
1 Eylül 1998 tarihinde, Koenig Müzesi’ndeki Parlamenter Konsey’in açılışından 50 yıl sonra, burada büyük bir kutlama yapılır. Bu kez daha önce üstü kapatılmış olan zürafa, toplantı salonun arka köşesinden kutlamayı seyredecektir.
Bu dönemde müze binasının Şansölye Ofisi (Almanca: Bundeskanzleramt) olarak kullanılması planlanmış, ancak 1949 yılında yeni Şansölye Konrad Adenauer tarafından sadece iki ay süreyle kullanılmıştır.
Şimdiye kadar anlattığımız, bir bilim insanın ve onun kurduğu müzenin hangi siyasal, ekonomik ve tarihsel koşullar içinde var olduğunu anlamaya dönük olmuştur. Bundan sonrası için, sizlere müzenin kendisinden bahsetmeyi istiyorum.
Hadi Müzeyi Gezelim
(Adenauerallee 160, Bonn, Kuzey Ren-Vestfalya, Almanya)
Alexander Koenig Zoolojik Araştırma Müzesi, Almanya’nın Bonn kentinde bulunan bir doğa tarihi müzesi ve aynı zamanda Zoolojik Araştırma Kurumu’dur. Müze, adını örnek koleksiyonunu kuruma bağışlayan Alexander Koenig’den aldığını videonun başında da bahsettik.
Leibniz Biyoçeşitlilik Değişim Analizi Enstitüsü’nün parçası olan müze, misyonunu “Dünya’daki tür çeşitliliğini araştırmak ve açıklamak” olarak tanımlıyor. Ana sergi alanında “Unser blauer Planet- Leben im Netzwerk” (Mavi gezegenimiz- bir ağ içinde yaşamak) başlığını taşıyor. Afrika Savanası, tropikal yağmur ormanları, kutup bölgeleri, çöller ve Orta Avrupa’nın dioramaları aracılığıyla karmaşık ekolojik sistemleri gösteriyor. (Kanalın kendi görselleri girer.)
Müze, daimî serginin yanı sıra düzenli olarak özel sergilere de ev sahipliği yapıyor. Müzenin yeri farklı zamanlardan kalma ve farklı amaçlara hizmet eden çeşitli binalardan oluşan bir komplekste yer alıyor. Bina kompleksi; ana bina, Villa, Özel Müze ve Class M. Naumann inasını içerir.
Koenig Müzesi’nin ana binası halka açık sergilere ev sahipliği yapar, cam bir çatı ile taçlandırılmış büyük bir merkezi salona sahiptir. Bina, Koenig Müzesi’ni olasılıkla Berlin’deki Doğa Tarihi Müzesi’nden esinlenerek tasarlayan Gustav Holland tarafından tasarlanmıştır.
Villa, Koenig Müzesi’nin en eski bölümüdür ve omurgalılar bölümüne ev sahipliği yapar, Bina 1860 yılında inşa edilir. Alexander Koenig’in babası Leopold Koenig binayı 1873 yılında satın alır ve Alexander Koenig doktora derecesini alıp Margarethe Westphal ile evlendikten sonra 1884 yılında evi oğluna bağışlar. Alexander Koenig Villa’yı özel konutu olarak ve kuş koleksiyonlarını barındırmak için kullanır. Bina İkinci Dünya Savaşı’nda büyük ölçüde tahrip olsa da 1949 yılında basitleştirilmiş bir şekilde yeniden inşa edilir.
Özel Müze, Villa’nın bir eklentisi olup Alexander Koenig’in büyüyen özel koleksiyonuna ev sahipliği yapmak üzere inşa edilir. İnşaat 1898 yılında başlar ve 1900 yılında tamamlanır. Mimarı ise Otto Penner’dir.
Karasal omurgalılara ve böceklere odaklanan önemli bilimsel koleksiyonlar “müzenin kalbini” oluşturur. Bu koleksiyonlar, müzede gerçekleştirilen araştırmaların çeşitliliğinin temelini oluşturur.
Müze içerisinde yer alan çeşitli Diorama sahneleri, ilginç hikayeler anlatmanın yanı sıra, ziyaretçilerin hayvanların alışkanlıkları ve davranışları hakkında daha fazla bilgi edinmelerini de sağlar. Sık sık karşımıza çıkan birçok bilgi sayfası ve panolar Almancanın yanı sıra İngilizce açıklamalarının bulunması yurtdışından gelen turist ve araştırmacılar için büyük bir kolaylık sağlar. Hoş bir detay ise Müze içerisinde gezdiğiniz süre boyunca çeşitli hayvan ve çeşitli doğaya ait seslerin sizlere eşlik etmesidir.
Çöl odası sadece tahnit edilmiş hayvanları sergilemekle kalmıyor, aynı zamanda jeoloji ile ilgili konulara da odaklanıyor. Örneğin kum tepelerinin nasıl oluştuğunu ve dolaştığını açıklıyor. Ziyaretçiler ayrıca tortuların çeşitliliğini keşfetmek için mikroskop altında farklı kumları incelemeye teşvik edilmektedir.
Bir sonraki odada tropikal bir orman yer alır. Kasaların içindeki bitkilerin son derece gerçekçi görünümüyle büyüleyicidir. Çünkü yüz binlerce yaprak ve dalın her biri aslında yetenekli sanatçılar tarafından elle boyanmış plastik kopyalarıdır, hiçbir yaprak aynı değildir. Karanlık ormanda oturup maymunlar hakkında kısa belgeseller izleyebilir ya da tropikal ormanlarda karıncalar ve mantarlar arasında etkileşimi açıklayan sesli bir rehber dinleyebilirsiniz.
Daimî serginin önemli bir bölümü, müzenin tarihine ve bununla ilişkili sorunlara (örneğin sömürgecilik) ve tarihi örneklere ayrılmıştır. Ayrıca bu bölümde, türlerin yok olmasında ve doğal yaşam alanlarının tahrip edilmesinde insanların oynadığı rolü de ele alınmaktadır.
Birinci katın diğer tarafında böceklerin güzel ve renkli dünyasına adanmış bir sergi yer alır. Bu alanda aynı zamanda mikroskoplar, haritalar, oyunlar ve çok sayıda kitap da dahil olmak üzere bir taksonomistin laboratuvarının interaktif sergisini de içeren araştırma çalışmaları hakkında bilgi verir. Müzenin en üst katı ise geçici sergilere ayrılmıştır. Ayrıca, müzede çok sayıda oturma alanı, merdivenlere ek olarak asansörler, küçükte olsa bir kafe ve çocuklar için oyun alanları da bulunur.
Evet, bu yazıda Alexander Koenig ve onu kurduğu müze hakkında elimden geldikçe bilgi vermeye çalıştım. Almanya’nın genel olarak müzelere verdiği önem özellikle ülkeye ziyarete gidenlerin açısından bilinen bir gerçektir. Umarım, Türkiye’de de var olan doğa tarihi müzelerinin sayılarının ve kapasitelerinin gittikçe daha da artar.
Kaynakça
http://www.zfmk.de/web/Ueberuns/Geschichte/index.en.html )
https://tr.wikipedia.org/wiki/Berlin_Konferans%C4%B1 ).
https://en.wikipedia.org/wiki/Museum_Koenig
https://en.wikipedia.org/wiki/Museum_Koenig
https://www.wikidata.de-de.nina.az/Alexander_Koenig.html
https://en.wikipedia.org/wiki/Alexander_Koenig
http://www.zfmk.de/web/Ueberuns/Geschichte/index.en.html
https://www.wegderdemokratie.de/en/museum-koenig
https://tr.wikipedia.org/wiki/Berlin_Konferans%C4%B1
https://bonn.leibniz-lib.de/en/zfmk/history/from-groundbreaking-to-constitution
ArkeoMedya 
Yorum bırakın